Bitməkdə olan 2023-cü il Azərbaycan üçün əlamətdar oldu. Bu ilk növbədə, 19-20 sentyabrda uğurla aparılmış və ölkəmizin ərazi bütövlüyünü tam bərpa edən antiterror tədbirləri ilə yadda qaldı.

Dünya miqyasında isə bu il qlobal qeyri-sabitlik dövrünə qədəm qoyduğumuz barədə bundan öncə səsləndirilən proqnozları təsdiqlədi. Ukraynada davam edən müharibə ilə yanaşı, dünya yeni çağırışlarla - dağıdıcı zəlzələlər və iqlim dəyişikliyi, Yaxın Şərqdə yeni müharibə, geosiyasi rəqabətin artması və nüvə gücləri arasında gərginlik ilə üz-üzə durdu.

Respublica.Az lent.az-a istinadən 2023-cü ili yekunlaşdırır və dünyada baş verən bəzi əsas hadisələri yada salır.

Türkiyə və Suriyada zəlzələ

2023-cü il fevralın 6-da səhər saatlarında Suriya və Türkiyə sərhədi yaxınlığında 7,8 bal gücündə dağıdıcı zəlzələ baş verdi və ardınca daha bir 7,7 bal gücündə növbəti təkan baş verdi.

Zəlzələ Türkiyənin 10 vilayətində, xüsusən Kahramanmaraş, Qaziantep, Hatay, Adıyaman, Malatya və Diyarbakırda hiss olundu. Suriyada isə zəlzələ Hələb, İdlib, Latakiya və Həma əyalətlərində dağıntılara yol açdı.

Türkiyədə təbii fəlakət nəticəsində 50 mindən çox insan həlak oldu, 100 mindən çox insan isə yaralandı. Zəlzələ azı 25 min binanı dağıtmaqla yanaşı, seysmik cəhətdən aktiv regionda tikinti zamanı təhlükəsizlik tələblərinin kütləvi pozulması faktını ortaya qoydu.

Türkiyə hakimiyyət orqanlarının son məlumatlarına görə, zəlzələ nəticəsində dəyən ümumi zərər təxminən 110 milyard dollar təşkil edib.

Suriyada isə zəlzələ baş verən ərazilərin bəzisinin hökumət, digərlərinə isə müxalifətin nəzarət altında olması ölənlərin dəqiq sayını təxmin etməyə çətinlik yaratdı. Suriyada zəlzələ qurbanlarının təxmini sayı 10 mini keçib.

COVID-19 pandemiyasının sonu

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı bu il mayın 5-də cəmi 3 il 2 aya yaxın davam edən COVID-19 pandemiyasının sona çatdığını elan etdi.

Pandemiya dövründə 765,2 milyon insanın koronavirusa yoluxma (hazırda 772,8 milyon) halı qeydə alınıb və 6,9 milyona yaxın insan dünyasını dəyişib. Lakin ÜST qurbanların real sayını 20 milyon nəfərdən çox olduğunu təxmin edir.

ÜST COVID-19-un pandemiya statusunu aradan qaldırsa da, onun mutasiyasının davam etdiyini və yoluxucu xəstəliyə çevrildiyini bildirir.

Böyük Britaniya Kralı III Çarlzın tacqoyma mərasimi

2020-ci il sentyabrın 8-də Böyük Britaniya kraliçası II Yelizaveta 96 yaşında vəfat etdi. Ölümündən sonra onun böyük oğlu, şahzadə Çarlz növbəti kral elan olundu, lakin onun təntənəli tacqoyma mərasimi yalnız 6 may 2023-cü ildə baş tutdu.

Bu, Britaniya monarxının son 70 ildə ilk tacqoyma mərasimi idi. Media mərasimin dəyərini 50-100 milyon funt-sterlinq (124 milyon dollara qədər) qiymətləndirib. Kral ailəsinin demək olar ki, bütün üzvləri tacqoyma mərasimi üçün Londona toplaşsa da, şahzadə Harri və həyat yoldaşı Megan övladları ilə birlikdə mərasimə qatılmadı.

"Qiyamət saatı"nın dəyişdirilməsi

2023-cü ilin yanvar ayında Ukraynada genişmiqyaslı müharibənin fonunda qlobal fəlakətə qarşı həssaslığı simvolizə edən "Qiyamət Saatı"nın əqrəbləri daha on saniyə irəli çəkildi və qlobal fəlakətə 90 saniyə yaxınlıqda dayandı. Bu 1947-ci ildə yaradılan "Qiyamət saatı"nın qlobal fəlakətə ən yaxın olduğu vaxtdır.

Qeyd edək ki, 2020-ci ildən gecə yarısına 100 saniyə qalmışdı və 2021 və 2022-ci illərdə dəyişməz qalmışdı.

"Vaqner"in qiyamı və Yevgeni Priqojinin ölümü

2023-cü il "Vaqner" özəl hərbi şirkətinin və onun lideri Yevgeni Priqojinin nüfuzunun zirvəyə qalxdığı və tez də həmin zirvəni itirməkləri ilə yadda qaldı.

Rusiyanın Ukraynada apardığı genişmiqyaslı müharibə zamanı, Rusiya ordusunun uğursuzluqları fonunda "Vaqner" dəstələri Baxmut və Soledar şəhərlərini ələ keçirməklə medianın diqqətini cəlb etdi. Daha sonra Priqojin Rusiya müdafiə naziri Sergey Şoyqunu "Vaqner"ə qəsdən hərbi sursat verməməkdə ittiham etdi.

Bu narazılıq fonunda Yevgeni Priqojin iyunun 23-də axşam qiyam qaldırdı. O, "Vaqner" muzdluları ilə birlikdə Rusiya hərbi rəhbərliyinin devrilməsinə nail olmaq üçün Moskvaya "ədalət yürüşü"nə başladığını elan etdi. Ertəsi gün "vaqnerçilər" Rostov-na-Donu şəhərini nəzarətə aldılar və Voronej və Lipetsk bölgələrindən Moskva istiqamətində bir neçə yüz kilometr yürüş etdilər.

İğtişaşlar zamanı Rusiya ordusuna məxsus bir təyyarə və bir neçə helikopter vurulub, hərbçi itkiləri olub.

İyunun 24-ü aparılan danışıqlar nəticəsində qiyam dayandırıldı. Priqojinlə Kreml arasında razılaşmaya əsasən, "Vaqner" muzdluları Belarus ərazisində yerləşdirilməli və Priqojinə qarşı cinayət işini bağlanmalı idi.

Qiyam cəhdindən 2 ay sonra Yevgeni Priqojin və "Vaqner"in rəhbərliyi Moskvadan Sankt-Peterburqa uçan şəxsi təyyarənin qəzaya uğraması nəticəsində həlak oldu.

ABŞ-da seçki kampaniyasının başlanması

ABŞ-da prezident seçkiləri 2024-cü ilin noyabrında keçiriləcək. Hazırkı dövlət başçısı Co Bayden Demokratlar Partiyasından yazda namizəd olmaq niyyətini açıqladı.

Hazırda Respublikaçılar Partiyası namizədlik uğrunda mübarizə davam edir, lakin namizədliyə əsas namizəd keçmiş Prezident Donald Trampdır. Hazırda ona qarşı 4 cinayət işi üzrə 91 ittiham irəli sürülsə də, Tramp təqsirsizliyini sübiut edib, prezident olmağa iddialıdır.

Hətta, Tramp artıq bəzi seçkiqabağı sorğularda Co Baydenlə mübarizədə liderlik etməyə başlayıb.

Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin əks-hücum əməliyyatı

2023-cü il yayında Ukrayna hərbçiləri cəbhənin cənub və şərq cəbhəsində Rusiyaya qarşı əks-hücum əməliyyatlarına başladı. Məqsəd Zaporojye vilayətindən irəliləyərək Melitopol və Berdyansk şəhərlərinə çıxmaq, sonra isə Rusiyadan Krıma gedən quru yolunu bağlamaq idi. Əks-hücum eyni anda bir neçə çətinliklə üzləşdi.

Prezident Vladimir Zelenski Ukraynanın yay əks-hücum əməliyyatı zamanı istənilən nəticəni əldə etmədiyini, lakin Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin geri çəkilməməsindən məmnun olduğunu bildirib.

Rəsmi Kiyev və Qərb əks-hücum əməliyyatlarının ümidləri doğrultmadığını etiraf edib.

İsrail və HƏMAS arasında müharibə

Yaxın Şərqdə yenidən böyük müharibə başladı. Oktyabrın 7-də HAMAS yaraqlıları Qəzza zolağından İsrailə daxil oldu və sərhəd zonasında bir neçə yaşayış məntəqəsinə nəzarəti ələ keçirdi.

Gözlənilməz hücum zamanı 1300-dən çox israilli həlak oldu və onlarla insan girov götürüldü. İsrail hökuməti ölkədə hərbi vəziyyət elan etdi və dərhal Qəzza zolağını blokadaya aldı, bura hava hücumları, sonra isə quru əməliyyatına başladı.

"Dəmir Qılınclar" adı alan əməliyyatda məqsəd girovların azad edilməsi və HAMAS-ın məhv edilməsi idi.

Bu günə qədər davam edən əməliyyatlar zamanı 20 mindən çox fələstinlinin həlak olduğu, Milyonlarla insanın Qəzzadan qaçqın düşdüyü bildirilir.

İqlim əleyhinə rekordlar

Alimlər bildirirlər ki, bu il tarixdə ən isti il ​​olub. İl ərzində orta qlobal temperatur sənayeləşmədən əvvəlki dövrlərlə müqayisədə 1,46°C, 2016-cı ilin eyni dövründən isə 0,13°C yüksək olub ki, bu da rekorddur.

Dünyanın bir çox ölkəsində, xüsusən də Avropanın cənubunda və Afrikanın şimalında həddindən artıq istilər olub.

Bundan əlavə, okeanlarda istiləşmənin davam etməsi və buzlaqların və buz təbəqələrinin əriməsi səbəbindən dəniz səviyyəsinin qalxması müşahidə olunur.

BMT-nin İqlim Dəyişikliyi Konfransı, bütün qalıq yanacaqların mərhələli şəkildə ləğv edilməsinə dair tarixi müqavilə imzaladı. COP28 iştirakçıları "elmi tərəqqiyə uyğun olaraq 2050-ci ilə qədər karbon neytrallığına nail olmaq üçün bu kritik onillikdə irəliləyişi sürətləndirərək, enerji sektorunu ədalətli, nizamlı və ədalətli şəkildə qalıq yanacaqlardan uzaqlaşdırmağa" razılaşdılar. Onlar ümid edirlər ki, bu, 2030-cu ilə qədər külək və günəş kimi bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəni üç dəfə artıraraq kömür, neft və qazı əvəz edəcək.

Lakin, Beynəlxalq Enerji Agentliyi hesab edir ki, konfransdakı razılaşmalar qlobal istiləşməni 1,5°C-ə qədər məhdudlaşdırmaq üçün kifayət deyil.

Respublica.Az